Кога една девојка од селото требаше да се омажи, а таа не беше девица, обичаите диктираа сериозни и понижувачки ритуали.
Во руралните области на Србија, особено во областите како што е Стара планина, еден од најстрашните обичаи поврзани со бракот бил начинот на кој се постапувало со девојка која не била девица за време на бракот. Овој обичај, иако длабоко вкоренет во минатото, сепак остава силен впечаток на историјата и културата на српското село.
Кога една девојка од селото требаше да се омажи, а таа не беше девица, обичаите диктираа сериозни и понижувачки ритуали. Во овој период, честа на семејството беше најочигледен показател за неговиот статус во заедницата. Губењето невиност пред брак се сметало за сериозен прекршок, кој не само што носи лични, туку и колективни последици.
Овој обичај се засновал на строги и неправедни правила кои се применувале на целото село. Се верувало дека девојката која не е девица не е достојна за почит, и како таква била обврзана да помине низ ритуал чија цел е „исперење на нејзината чест“. Овој обред вклучуваше јавно срамење, каде девојката беше принудена да ја потврди својата „нечесност“ пред сите, често со физичка или вербална казна. Таквите обреди имаа за цел да им покажат на сите присутни дека семејството е „во право“ и дека неговиот член е повторно „исправен“ во општествениот поредок.
Кога станува збор за докажување невиност, невестата за која ќе се процени дека не била девица пред бракот би била засрамена.
„Да речеме во селото Гостуша, на Стара планина, беше обичај невестата, кога беше девица, да оди на вода по првата брачна ноќ. Чешмата повторно се појавува, бидејќи водата овде на Стара планина е симбол на нешто чисто. Целото село се движи и ја следи невестата, додека таа е на коњ, тогаш невестата, а потоа ја ставаат невестата наопаку на коњот, а, како што велат овде, мртви незнабожци, а тоа се мртви глувци, одат низ селото, и пеат: „О, невесто, каде гледаше кога не го спаси газот“. И тоа е јавно потсмев, а тоа е јавно понижување, не само на невестата, туку и на нејзините родители, затоа што, добро, таа не го почитувала тој култ на невиност“, вели Гордана Симоновиќ Вељковиќ.
Иако невиноста дури и научно е невозможно да се докаже, па дури и да е возможна, не смее да ја одредува вредноста на жената, друг обичај на Стара Планина е поврзан со докажување на невиноста. Ако се оценеше дека жената не била девица за време на бракот, нејзината мајка ќе се посрами со ставање пиперки околу вратот.
„Нашиот обичај во Стара Планина беше да одиме кај девојчето кога ќе се венчаат. Младоженецот и неговото семејство одат кај девојчето, таму се прават некои ритуали, се служи вечера јавна опомена, бидејќи девојката не била девица кога се омажила“, објаснува Гордана Симоновиќ Вељковиќ.
Жени кои ги преживеале обичаите
Многу жени од Старопланин, иако биле свесни за ужасите низ кои поминале, сега со тага и гнев зборуваат за тој период. Секој од нив има приказна за тоа како се соочиле со нефер правила, но и за тоа како морале да се борат за своето достоинство во тие тешки времиња. Со текот на годините, тие станаа свесен глас за правата на жените, кои често беа потиснати низ генерациите.
„Ги родив ќерките дома. Не отидов на лекар“, се сеќава Старопланинка Злата Младиќ, соговорничка на Гордана Симоновиќ Вељковиќ во серијата за Старопланинка.
“Кој ми помага? Па, јас си помагам. Морам. Како што се породив, не умрев”, вели Манчиќ за серијата Мома, а Старопланинка Снежана Николиќ додаде: “Една недела, а потоа на рамо и директно на теренот , на свињи, кокошки“.
